Η σχολική ζωή δεν είναι μόνο μάθηση και παιχνίδι. Για κάποια παιδιά, κρύβει στιγμές φόβου, ντροπής και μοναξιάς. Το bullying στο σχολείο — ή αλλιώς σχολικός εκφοβισμός — μπορεί να ξεκινήσει πιο νωρίς απ’ όσο νομίζουμε. Ακόμα και στην προσχολική ή στις πρώτες τάξεις του δημοτικού.
Γι’ αυτό και είναι σημαντικό οι γονείς να μπορούν να το αναγνωρίζουν εγκαίρως. Όσο πιο νωρίς το εντοπίσουμε, τόσο πιο αποτελεσματικά μπορούμε να προστατέψουμε το παιδί μας.
Τι είναι το bullying και γιατί μπορεί να ξεκινήσει τόσο νωρίς
Το bullying, ή αλλιώς ο σχολικός εκφοβισμός, είναι η επαναλαμβανόμενη, σκόπιμη άσκηση βίας – σωματικής ή λεκτικής – από ένα παιδί σε ένα άλλο. Συχνά το συνδέουμε με τα μεγαλύτερα παιδιά, εκείνα του δημοτικού ή του γυμνασίου. Όμως, η αλήθεια είναι πως περιστατικά για bullying στο σχολείο βλέπουμε πλέον και σε πολύ μικρότερες ηλικίες – ακόμη και σε παιδιά προσχολικής ηλικίας, από 2,5 ετών και πάνω.
Σε αυτές τις ηλικίες, τα παιδιά είναι ακόμα σε πρώιμο στάδιο συναισθηματικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Δεν έχουν αποκτήσει ακόμη τον πλήρη έλεγχο των συναισθημάτων τους, ούτε την ικανότητα ενσυναίσθησης ή την κατανόηση των συνεπειών των πράξεών τους.
Έτσι, ένα παιδί μπορεί να δείχνει επιθετική ή κυριαρχική συμπεριφορά απέναντι σε ένα άλλο – να το χτυπά, να το απειλεί, να το απομονώνει ή να το ταπεινώνει – χωρίς να αντιλαμβάνεται πραγματικά τον αντίκτυπο που έχει αυτό στην ψυχή και την αυτοεκτίμηση του άλλου παιδιού.
Αν και τέτοιες συμπεριφορές μπορεί αρχικά να τα παίρνουμε ως «καβγαδάκια» ή «συγκρούσεις που έχουν τα παιδιά μεταξύ τους», είναι σημαντικό να τις παρατηρήσουμε και να τις αντιμετωπίσουμε από την αρχή. Η έγκαιρη αναγνώριση και καθοδήγηση μπορεί να αποτρέψει τη μονιμοποίηση αυτών των μοτίβων και να προστατεύσει τόσο το παιδί που ασκεί τη βία όσο και εκείνο που τη δέχεται.
Διαβάζετε περισσότερα: Σχολικός εκφοβισμός: Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε
Ποια είναι τα πρώτα σημάδια ότι το παιδί μου είναι θύμα bullying στο σχολείο
Ο σχολικός εκφοβισμός δεν έχει πάντα εμφανή σημάδια. Συχνά θα είναι με σιωπή και εσωτερίκευση. Τα πιο κοινά πρώιμα σημάδια:
- Απροθυμία να πάει σχολείο (ή/και παράπονα για σωματικά συμπτώματα π.χ. πονοκέφαλο, στομαχόπονο).
- Ξαφνικές αλλαγές στη διάθεση ή στον ύπνο.
- Απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που πριν αγαπούσε.
- Ανασφάλεια, ενοχικότητα ή απόσυρση από παρέες.
- Σημάδια στο σώμα χωρίς εξήγηση ή κατεστραμμένα αντικείμενα.
Tip: Συζητάτε μαζί του καθημερινά, με ανοιχτές ερωτήσεις τύπου: «Ποιο ήταν το καλύτερο και ποιο το πιο δύσκολο σημείο της μέρας σου;»
Δείτε και το άρθρο μας: Δεν θέλω να πάω σχολείο: Αντιμετωπίζοντας τη σχολική φοβία
Πώς διαφέρει ο σχολικός εκφοβισμός στα πρώτα χρόνια
Ο εκφοβισμός στις μικρές ηλικίες παρουσιάζει πιο «παιδικά» χαρακτηριστικά, διατηρεί όμως μια εξίσου καταστροφική δυναμική για τα παιδιά που τον βιώνουν. Δεν συναντάμε οργανωμένες ομάδες ή «συμμορίες», όπως συμβαίνει συχνά σε μεγαλύτερες ηλικίες, αλλά μεμονωμένες συμπεριφορές που δείχνουν μια ανάγκη ελέγχου ή επιβολής. Ένα παιδί μπορεί να προσπαθεί να κυριαρχήσει σε ένα άλλο, είτε σωματικά είτε λεκτικά, χωρίς να καταλαβαίνει πόσο δυσάρεστο ή επώδυνο είναι αυτό για τον αποδέκτη.
Στην προσχολική ηλικία, πολλά παιδιά αποκλείουν συστηματικά κάποιο συμμαθητή από το παιχνίδι, παίρνουν αντικείμενα με το ζόρι, σπρώχνουν, χτυπούν ή χρησιμοποιούν υποτιμητικές φράσεις, χωρίς να αντιλαμβάνονται πλήρως τον αντίκτυπο των πράξεων τους. Οι παιδοψυχολόγοι τονίζουν ότι δεν πρέπει να τα στιγματίζουμε ή να τα ενοχοποιούμε, αλλά να τα καθοδηγούμε με υπομονή, βοηθώντας τα να αναγνωρίζουν και να κάνουν καλή διαχείρηση στα συναισθήματά τους.
Διαβάζετε ακόμα: Πλατφόρμα κατά του σχολικού εκφοβισμού: Ποιοι είναι οι σύμμαχοί μας
Τι μπορώ να κάνω αν υποψιάζομαι ότι κάτι δεν πάει καλά
- Αναγνωρίστε τα σημάδια: Παρατηρήστε τυχόν αλλαγές στη διάθεση, την κοινωνικότητα ή τη σχολική επίδοση του παιδιού.
- Μιλήστε του ήρεμα: Δείξτε του ότι είστε εκεί χωρίς να το πιέζετε.
- Συζητήστε με τον εκπαιδευτικό: Ρωτήστε αν έχει παρατηρήσει συμπεριφορές που το παιδί δεν σας έχει αναφέρει.
- Αναζητήστε εξειδικευμένη βοήθεια: Απευθυνθείτε σε παιδοψυχολόγο για να υποστηρίξει το παιδί και να σας καθοδηγήσει στον τρόπο διαχείρισης της κατάστασης.
📌 Αναζητήστε έναν επαγγελματία ψυχολόγο μέσα από τη Nannuka για υποστήριξη.
Πότε πρέπει να μιλήσω με ψυχολόγο
Αν δείτε ότι:
- Το παιδί αρνείται να πάει σχολείο για μέρες
- Εκδηλώνει έντονο άγχος, νυχτερινούς εφιάλτες ή επιθετικότητα χωρίς λόγο
- Δεν σας μιλά πια για το σχολείο ενώ πριν το έκανε
- Παρατηρείτε πρόβλημα στη σχέση με άλλα παιδιά
…μην περιμένετε να “περάσει από μόνο του”. Οι γονείς δεν είναι μόνοι τους – υπάρχει επιστημονική στήριξη.
Πώς είναι η ψυχολογία του παιδιού από το bullying στο σχολείο
Ο σχολικός εκφοβισμός αφήνει βαθιά ψυχολογικά αποτυπώματα. Ακόμη κι όταν δεν τα αναφέρουν άμεσα, λειτουργούν σωρευτικά:
- Χτίζουν αίσθημα ανασφάλειας και ανεπάρκειας
- Εμποδίζουν την κοινωνική ένταξη και ανάπτυξη
- Δημιουργούν προβλήματα εμπιστοσύνης
- Μπορεί να μετατραπούν σε αγχώδεις διαταραχές, σχολική φοβία ή κατάθλιψη
Επιστημονικές πηγές επιβεβαιώνουν ότι όσο πιο νωρίς εντοπιστεί το bullying, τόσο μεγαλύτερες οι πιθανότητες να αποφευχθούν ψυχικές διαταραχές στο μέλλον (Harvard University Center on the Developing Child, 2024).
Ποιος είναι ο ρόλος του σχολείου και του δασκάλου
Το σχολείο πρέπει:
- Να έχει ενημερωμένο πρωτόκολλο αντιμετώπισης εκφοβισμού
- Να εκπαιδεύει το προσωπικό του στην ανίχνευση νωρίς τέτοιων συμπεριφορών
- Να ενισχύει το κλίμα ενσυναίσθησης και ασφάλειας στην τάξη
Ο δάσκαλος:
- Πρέπει να αποτελεί πρόσωπο εμπιστοσύνης για το παιδί
- Να παρατηρεί και να καταγράφει μοτίβα συμπεριφορών
- Να συνεργάζεται με γονείς και ειδικούς όταν εντοπίσει περιστατικά
Μπορώ να προλάβω το bullying στο σχολείο πριν κάνει την εμφάνιση του
Ναι. Η πρόληψη είναι δυνατή και ξεκινά από το σπίτι:
- Ενίσχυση της αυτοεκτίμησης του παιδιού μέσα από ενθάρρυνση αντί για πίεση.
- Καλλιέργεια της ικανότητας να εκφράζει όσα το ενοχλούν ή το στεναχωρούν.
- Ανάπτυξη του συναισθηματικού λεξιλογίου: λέξεις όπως θυμός, φόβος, λύπη.
- Παρατήρηση των κοινωνικών του αλληλεπιδράσεων και ενίσχυση της συνεργασίας με άλλα παιδιά.
Για περισσότερα tips δείτε: Πρώτες μέρες στο σχολείο με χαμόγελο και χωρίς άγχος
Υπάρχουν εργαλεία και πρωτοβουλίες για βοήθεια
- Ενημερωτικά workshops για γονείς και παιδιά
- Εκπαιδευτικά προγράμματα συναισθηματικής αγωγής
- Συνεργασίες σχολείων με πλατφόρμες όπως η Nannuka
- Δημόσιες πρωτοβουλίες όπως το “Δες το Αλλιώς“
Συχνές Ερωτήσεις (FAQ) για το Bullying
Τι πρέπει να κάνω αν το παιδί μου είναι μάρτυρας bullying;
Ενθαρρύνετέ το να μιλήσει στους ενήλικες που εμπιστεύεται και να υποστηρίξει το παιδί που υφίσταται εκφοβισμό με φιλικές και θετικές συμπεριφορές.
Πώς μπορώ να βοηθήσω το παιδί μου να αντιδράσει σε περίπτωση bullying;
Διδάξτε του ήρεμες και ασφαλείς στρατηγικές, όπως να απομακρύνεται, να ζητά βοήθεια και να μην ανταποδίδει τη βία.
Ποιος είναι ο ρόλος των γονέων στην πρόληψη του bullying;
Οι γονείς πρέπει να παρατηρούν αλλαγές στη συμπεριφορά του παιδιού, να ενισχύουν την αυτοπεποίθησή του και να συνεργάζονται με το σχολείο και ειδικούς όταν χρειάζεται.
Πώς επηρεάζει το bullying την ψυχική υγεία του παιδιού μακροπρόθεσμα;
Μπορεί να προκαλέσει άγχος, κατάθλιψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση και δυσκολίες στις σχέσεις στην ενήλικη ζωή, αν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα.
Υπάρχουν οργανώσεις ή προγράμματα που μπορούν να βοηθήσουν σε περιπτώσεις bullying;
Ναι, πολλά σχολεία συνεργάζονται με ειδικές πλατφόρμες και οργανώσεις, όπως η Nannuka, που προσφέρουν υποστήριξη σε παιδιά και γονείς.
Σύνοψη
Κανένα παιδί δεν πρέπει να νιώθει μόνο του στο σχολείο.
Ακούγοντας, παρατηρώντας και δείχνοντας εμπιστοσύνη στο παιδί μας, μπορούμε να εντοπίσουμε εγκαίρως σημάδια σχολικού εκφοβισμού.
Μην ξεχνάτε: η πρόληψη ξεκινά από το σπίτι. Και η υποστήριξη δεν σταματά ποτέ.
Αν χρειάζεστε βοήθεια, στη Nannuka θα βρείτε εξειδικευμένους παιδοψυχολόγους έτοιμους να σας καθοδηγήσουν με ασφάλεια.